پژوهشنامه اصلاح گیاهان زراعی

خشکی مهمترین تنش غیر زیستی است که تولید و کیفیت محصول گندم را در ایران تحت تاثیر قرار می­دهد. اطلاعات درباره کنترل ژنتیکی توارث تحمل به تنش خشکی عملکرد دانه برای تعیین نوع برنامه اصلاحی و تولید ارقام متحمل ضروری است. این امر اصلاحگران را قادر می­سازد تا مناسب­ترین راه­کار را برای اصلاح صفت انتخاب کنند. در این مطالعه، استنباط بیزی با به کار گیری روش گزینش متغیر گیبز (GVS) برای شناسایی مهمترین اثرات ژنتیکی مرتبط با تحمل به خشکی و شرایط عادی در چارچوب روش تجزیه میانگین نسل­ها مورد استفاده قرار گرفت. به همین منظور آزمایش­هایی شامل دو جفت تلاقی با ارقام حساس و متحمل (هامون × دریا و سپاهان × مروارید) و نسل­های حاصل از تلاقی آنها برای دو سال به صورت کرت­های خرد شده در دو شرایط آبیاری مطلوب و قطع آبیاری از زمان گرده افشانی بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شدند. برای مطالعه توارث صفت در تجزیه میانگین نسل­ها از آزمون مقیاس مشترک استفاده می­شود. محدود بودن درجات آزادی به تعداد پارامترهای موجود در مدل و امکان برآورد بیش از حد یا کمتر از حد اثرات اصلی و اپیستازی از معایب این روش هستند. یک روش جایگزین برای رفع این محدودیت­ها استفاده از استنباط بیزی و روش­های گزینش مدل مثل GVS است. GVS با برآورد احتمالات پسین در بر گرفتن پارامترهای مدل، شناسایی اثرات برخوردار از بیشترین قدرت تمایز در مدل را امکان­پذیر می­سازد. نتایج نشان دهنده کنترل توارث عملکرد دانه در شرایط تنش و غیر تنش توسط عمل ژنی افزایشی، غالبیت و اپیستازی بودند. بنابراین استفاده از روش­هایی مانند گزینش دوره­ای و به دنبال آن روش شجره­ای که تمام اثرهای ژنی را در بر دارند می­تواند روشی سودمند برای بهبود تحمل به تنش خشکی باشد. از آن­جایی که عمل ژنی افزایشی، غالبیت و اپیستازی در توارث عملکرد دانه موثر بودند، روش­هایی که از تمام اثرهای ژنی استفاده می­کنند مثل تولید بذر هیبرید ممکن است در بهبود عملکرد گندم در شرایط مختلف موثر باشد.