مقدمه: برنامه­های توسعه با هدف گسترش رفاه عمومی و عدالت محوری بین شهر و روستا تنظیم شده­ است. این برنامه ها معیار مناسبی برای بررسی عملکرد برنامه­های کلان کشور می­باشند. ارزیابی هر برنامه از مهمترین مباحث عملکردگرایی می­باشد. این پژوهش با هدف تعیین کارایی نسبی مدیریت کلان بهداشت روستایی در استان­های کشور در طول برنامه سوم و سال­های ابتدایی برنامه چهارم توسعه انجام گرفته است.

مواد و روش ها: این پژوهش با روش توصیفی و در بین تمامی استان­های کشور و در طول برنامه­های سوم و سال­های ابتدایی برنامه چهارم یعنی سال­های 1386-1379 انجام گرفته است. آمارها از مستندات رسمی کشور استخراج شده و در این راستا از سه شاخص ورودی و پنج شاخص خروجی و الگو ریاضی تحلیل پوششی داده­ها و نرم افزار DEA master1 برای تجزیه و تحلیل استفاده گردیده ­است.

یافته­ها: در طی برنامه سوم و چهارم توسعه و بر اساس هشت شاخص، استان تهران و مازندران از نظر کارایی در صدر استان­های کشور قرار دارند. در کل اختلاف بین کمترین و بیشترین کارایی در استان­ها، رو به کاهش است و این نشانه مدیریت مناسب روند توزیع ثروت کشور در بین استان ها می­باشد. در تحلیل حساسیت مشخص شد که شاخص "نسبت بهورز شاغل به 1000 نفر جمعیت روستایی" در میان ورودی ها و شاخص "درصد خانوارهای روستایی برخوردار از شبکه آب آشامیدنی" در بین خروجی ها، به خاطر کمترین حساسیت از پتانسیل بالایی در میان استان­ها برای توجه بیشتر و استفاده مناسب­تر برخوردارند. علاوه بر این حساس­ترین و کاراترین شاخص­های موجود در بین ورودی­ها، شاخص "میانگین سرانه تعداد خانه­های بهداشت و مراکز درمانی روستایی" بوده ­است و در میان خروجی­ها نیز حساس­ترین و تاثیرگزارترین شاخص "میانگین هزینه بهداشتی و درمانی خانوار روستایی تامین شده از دولت و به صورت رایگان" بوده­است.

نتیجه­گیری: استان­های کارا برای مدیریت مناسب منابع و هزینه­های خود، باید به ایجاد همگونی در شاخص­های خود بپردازند. یعنی با مدیریت مناسب، شاخص­های حساس خود را کاسته و از طرف دیگر استان­های ناکارا به حساس شدن شاخص­های خود، یعنی استفاده بهتر از منابع و برنامه­ریزی در بهبود خروجی­ها بپردازند.