این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
پژوهش های باستان شناسی، جلد ۸، شماره ۱۹، صفحات ۱۲۷-۱۴۶
عنوان فارسی بررسی باستان‌شناختی بخشی از شاهراه خراسان بزرگ: گردنۀ پاطاق یا ”دربند مادی“
چکیده فارسی مقاله باستان‌شناسی، افزون‌بر گذشته‌ی جای‌ها و نقاط، به پیشینه‌ی راه‌ها هم می‌پردازد؛ به خط میان دو یا چند نقطه، به مسیر میان دو یا چند جای. چندوچونی راه‌های باستانی، از موضوعات محل توجه باستان‌شناسان بوده و هست، و در باستان‌شناسی ایران، یکی از مهم‌ترین راه‌های باستانیِ پیونددهنده‌ی میان شرق و غرب فلات ایران، «شاهراه خراسان بزرگ» بوده است؛ و بخشی بسیار کلیدی، در مسیر شاهراه خراسان بزرگ، «گردنه‌ی پاطاق» کنونی است. خراسان بزرگ از یک‌سوی، و میانرودان از سوی دیگر، مبدأ و مقصد بسیاری از رهگذران این راه و این گردنه بوده است. منابع تاریخی و شواهد باستان‌شناختی، بر اهمیت بالای این گردنه در طول تاریخ گواهی می‌دهند. در این مقاله تلاش داریم تا با تکیه بر نتایج بررسی‌های میدانی متعدد و جستجویی بیشتر در منابع تاریخی از قبیل: نوشته‌های جغرافیون باستان، سفرنامه‌های سیاحان و یادگارهای شاهان و شاهنشاهان، اهمیت گردنه‌ی پاطاق را به‌همراه جزئیات آن، بار دیگر یادآور شویم؛ همچنین سعی‌مان بر این بود که با کمک گرفتن از تحلیل عکس‌های هوایی قدیم و جدید به درک بهتری از تغییرات روزگار نوین و معاصر در گردنه‌ی پاطاق دست‌یابیم؛ در پایان از تحلیل‌های نرم‌افزار GIS نیز برای بازسازی مسیر اصلی روزگار باستان (خصوصاً پیش از اسلام) این مسیر بهره برده‌ایم. با استناد بر شواهد باستان‌شناختی برجای مانده در محدوده‌ی گردنه‌ی پاطاق کنونی، و نیز منابع تاریخی، می‌توان از انطباق این گردنه با گذرگاه موسوم به «دربند مادی» (Μηδικὴ πύλη) یا «دربند(های) زاگرس» (Ζάγρου πύλαι) در متون جغرافیایی کلاسیک (یونانی و لاتین) و «عقبه حلوان» جغرافیون دوران اسلامی سخن گفت. در پژوهش ما مسیر باستانی (پیش از اسلام) در گردنه‌ی پاطاق، که محور اصلی این مقاله است، شناسایی و بازیابی شد؛ دو مسیر دیگر که از دوره‌ی صفوی به‌بعد در گردنه‌ی پاطاق مورد استفاده قرار گرفته است نیز بررسی و زمان تقریبی ایجاد هریک شناسایی شد.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله
عنوان انگلیسی Archaeological survey of part of the Great Khorasan Road, So-Called Pataq Defile or Median Gate
چکیده انگلیسی مقاله Abstract One of the main parts of the Great Khorasan Road is the road leading through the Pataq defile. The Great Khorasan and Mesopotamia were origin and destination of the travelers who passed the defile. Archaeological evidence and historic sources about the defile point out its high importance through history. Pataq Defile is the same Median (Μηδικὴ πύλη or Zagros Gates (Ζάγρου πύλαι) of classic historians. There are evidences from passengers' traffic at Pataq Defile. Heavy traffic and strategic position of the Defile made a context to construct a monument as Garra Arch. Thorough look at Pataq Defile and Median Gate lead us to better understanding of application of Garra Arch, which is unknown and should be discussed in another place. Pataq Defile. Path 1: it is compared to pre Islamic to Safavid road. Evidences of pavement (stone blocks), hand dug path, foundation and so on, imply the significance and activities for ultra-regional road. As the evidences imply connections between Garra Arch and the road, it is probable that the arch is a structure in relation to road, traffic, or a borderline of to land. Path 2: as conclusion, considering Flandin's scheme, there is a caravan passing in front of the arch. As mentioned earlier, remained evidences indicate pre Islamic and even Islamic road (before Flandin) passes from lower part of the arch. Path 3: it is not seen in aerial photos of geographical Organization of armed Forces at 1956, however it is obvious Corona's photos of 1969. Considering photos of Jalili Kirmanshahi and Golzari, and Kleiss's documentation one can conclude that the road constructed between 1956 and 1965 at Pahlavi II's reign. Finally, there are millennia's efforts of Iranian people at Pataq Defile of constructing road in order to political, economic, and cultural exchanges between east and west. Keywords: Great Khorasan Road, Median Gate, Zagros Gate, Aqabeh-e-Holvan, Pataq Defile, Taq-i-Garra, Zeidj-e-Manizheh.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله
نویسندگان مقاله مصطفی ده پهلوان |
استادیار گروه باستان شناسی دانشگاه تهران

مهرداد ملکزاده |
استادیار گروه باستان‌شناسی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری

ذبیح الله چهارراهی |
پژوهشگر حوزۀ برنامه‌ریزی فضایی و آمایش

نشانی اینترنتی https://nbsh.basu.ac.ir/article_2589_b7ed8ba4ed965074ce85cfed1ff7a37c.pdf
فایل مقاله اشکال در دسترسی به فایل - ./files/site1/rds_journals/1361/article-1361-1322052.pdf
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات