این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
تاریخ علم، جلد ۱۸، شماره ۲، صفحات ۴۴۷-۴۸۵
عنوان فارسی در بارۀ سه رسالۀ هندسی فارسی از مجموعۀ خطی شمارۀ ۷۷۲ کتابخانۀ ملی پاریس
چکیده فارسی مقاله مجموعۀ نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس حاوی رساله‌های متعدد علمی است که هر کدام از ارزش خاصی برخوردارند. از میان رساله‌های این مجموعه، ترجمۀ فارسی رسالۀ مایحتاج الیها الصناع من العمال الهندسیه یا کتاب النجاره از بوزجانی و رسالۀ فی تداخل الشکال المتشابهه والمتوافقه از مؤلفی ناشناخته، مورد توجه پژوهشگران تاریخ علم دورۀ اسلامی بوده‌اند. به نظر می‌رسد تمامی رساله‌های این مجموعه به کتابت ابواسحاق بن عبداللّه کوبنانی یزدی و برخی نیز ترجمه یا تألیف او باشد. با توجه به آثار کوبنانی تاریخ فعالیت علمی او بین سال‌های 845 تا 886 هجری قمری تخمین زده می‌شود، با این حال آراء متعددی در بارۀ زمان نوشته شدن این مجموعه وجود دارد که در مقاله به آن‌ها اشاره شده است. اهمیت رساله‌های ریاضی این مجموعه از این نظر است که گزارشی از رسالات ریاضی فارسی تألیف شده یا ترجمه شده از عربی تا آن دوران به دست می‌دهد. در مقالۀ پیش رو محتوای سه رسالۀ هندسی فارسی از این مجموعه بررسی می‌شود که از لحاظ مطالعۀ تاریخ رساله‌های هندسی فارسی اهمیت دارد. سه رسالۀ متوالی با موضوع هندسه در این مجموعه وجود دارد که نحوۀ نگارش آنها به گونه‌ای است که مستقل به نظر می‌رسند. این سه رسالۀ پیاپی فاقد عنوان‌اند و در این مقاله با این عناوین معرفی می‌شوند: مختصر در علم مساحت (برگ‌های 65پ-69پ)؛ کتاب مساحت (برگ‌های 70پ-89پ)؛ رساله در اصلاح اهل مساحت (برگ‌های 90پ-100ر). متن مصَحَح رسالۀ اول با عنوان «مختصر در مساحت» ارائه شده است و دشواری‌های ریاضی او بیان شده است. تلاش نویسندگان برای پیدا کردن اصل یا نسخه‌ای مشابه «مختصر در مساحت» به نتیجه‌ای نرسید، اما در بارۀ دو رسالۀ دیگر مشخص شد که آن‌ها با لب الحساب از علی بن یوسف، منازل السبعِ از بوزجانی، البدیع فی الحساب از کرجی و غنیه الحُساب فی علم الحساب از احمد بن ثبات همامی واسطی پیوندهایی دارند؛ لذا با بررسی شباهت‌ها و تفاوت‌های این رسالات سعی شده تا نظریه‌ای دربارۀ ارتباط میان آن‌ها و چگونگی راه یافتن آن‌ها به نسخه پاریس ارائه شود.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله بوزجانی،تاریخ هندسه،رساله‌های ریاضی فارسی،کرجی،کوبنانی،نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس،
عنوان انگلیسی On the Origin of the Three Persian Geometrical Treatises and the Critical Edition of Mukhtaṣar Fī al-Handasa (a Short Book on Geometry)
چکیده انگلیسی مقاله The manuscript collection number 772 of La Bibliothèque Nationale de France mostly known for its geometric content. This collection includes several mathematical treatises written in Persian, among them the treatise titled Tarjuma-i Kitāb al-Aʿmāl al-Handasiyya (Translation of the Book on Geometrical Constructions), the translation of the famous book of Abū al-Wafā Būzjānī on practical geometry, and Fī tadākhul al-ashkāl al-mutashābiha aw al-mutawāfiqa (On Similar and Complementary Interlocking Figures) are already studied by different scholars. There are three anonymous Persian geometrical treatises in this collection: The treatise A (we mention it under the title Mukhtaṣar fī al-Handasa) (fols. 71r -81v); The treatise B (fols. 81r -89r); The treatise C (fols. 90v-100r). The treatise A is a single distinguish one and the survey to find some similar treatise to it or its origin was not successful. In this paper, the critical edition of this treatise is included, and its mathematical problems are discussed. On the other hand, The studies showed that treatises A and B are similar partly to four other mathematical treatises: Lubb al-Ḥisāb (the Gist of Arithmetic) by ʿAlī ibn Yūsuf Munshī from 12th century, Ghunyat al-Ḥussāb fī ʿIlm al-Ḥisāb by Qāḍī al-Himāmīyya Abū al-ʿAbbās Jamāl al-Dīn Aḥmad ibn Thābit, Manāzil al-Sabʿ by Būzjānī and al-Badiʿ fi al-hisāb by Karajī. The study of these treatises and detecting their origins is crucial to identify the history of Persian mathematical texts.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله بوزجانی,تاریخ هندسه,رساله‌های ریاضی فارسی,کرجی,کوبنانی,نسخه خطی شمارۀ 772 کتابخانۀ ملی پاریس
نویسندگان مقاله نرگس عصارزادگان |
دبیر/ آموزش و پرورش

حسن امینی |
پژوهشکده تاریخ علم دانشگاه تهران

نشانی اینترنتی https://jihs.ut.ac.ir/article_80597_69451b15954b597bf0431cce6b2a7b07.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات