این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
مطالعات باستان شناسی، جلد ۱۳، شماره ۴، صفحات ۳۰۷-۳۳۰
عنوان فارسی گاهنگاری و تحلیل کاربری محوطۀ موسوم به قلعه‌سام در ولایت تاریخی ماسبذان (استان ایلام)
چکیده فارسی مقاله نواحی غرب ایران در طی دورۀ ساسانی و سده‌های نخستین اسلامی به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و نزدیکی به مراکز حکومتی از اهمیتی ویژه برخوردار بوده­اند. از جمله نواحی مهم غرب ایران طی این ادوار، می­ توان به ولایت ماسبذان اشاره کرد. طبق تقسیم ­بندی­ های جغرافیایی دورۀ ساسانی و اسلامی، ماسبذان به ترتیب در قالب ایالت ­های کًوَست خَوربَران و جبال قابل تعریف است که شهر سیروان/شیروان کرسی آن به شمار می­رفت. بنا به نظر پژوهشگران در جغرافیای سرزمینی کنونی ایران، ماسبذان منطبق بر بخش­های شمالی استان ایلام است. قابلیت­ ها و امکانات طبیعی بالای منطقه و موقعیت ارتباطی مناسب باعث شکل­ گیری و گسترش استقرارها و بناهای مهمی در آن شده است. «قلعه­ سام» یکی از آثار ارزشمند این ناحیه محسوب می­ شود که علی‌رغم اهمیت ویژۀ آن (به لحاظ شاخصه­ های معماری) تاکنون ناشناخته مانده است. این بنا در تنگۀ «سی­پله» در محدودۀ مرزی استان­ های لرستان و ایلام واقع شده است. قلعه‌سام از دو بخش مجزا (از نظر سازه‌ای) اما مرتبط با هم (از نظر کارکردی و تاریخ ساخت) تشکیل شده است؛ ساختار اصلی محوطه متشکل از بنای گنبددار آراسته به تزیینات گچ‌بری در پایین دست محوطه و دژی مستحکم در بالادست آن است. هدف مقالۀ حاضر آن است تا با اتکاء بر یافته­ های باستان­شناختی و شواهد معماری موجود، ضمن معرفی و شناساندن قلعه ­سام، هویت کارکردی و گاهنگاری آن ارزیابی و مورد تحلیل قرار گیرد. رویکرد تحقیق تاریخی است و یافته ­ها با استفاده از روش یافته­ اندوزی از منابع کتابخانه­ای و بررسی میدانی گردآوری شده ­اند. ویژگی­ های سازه­ای و ریخت ­شناسی قلعه‌سام، بیانگر آن است که این بنا اقامتگاهی امنیتی متعلق به شخصی عالی­رتبه بوده است. مشخصه­ های مکانی این بنا در ترکیب با سایر آثار موجود در تنگۀ سی­پله، نشان از غلبه انگیزه­ های سیاسی و امنیتی در ساخت آن دارد. عناصر معماری، سفال‌های پراکنده در عرصه و پیرامون محوطه و تزیینات گچ­ بری به ­کار رفته در بنا، نشانگر ساخت آن در بازۀ زمانی اواخر دورۀ ساسانی و سده ­های آغازین اسلامی است.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله ماسبذان،تنگۀ سی‌پله،قلعه‌سام،معماری نظامی،ولایت ماسبذان،
عنوان انگلیسی Chronology and Functional Analysis of the Site Known as Qale-e Sam in the Historical Province of Masbazan (Ilam Province)
چکیده انگلیسی مقاله Qaleh Sam is located in Holeylan district in Sirvan/Shirvan County in the northeast of Ilam province. This monument is one of the worthy Iranian architecture in the central Zagros cultural zone. Despite its importance, this monument is unknown until now. Qaleh Sam is located in Si’pelah canyon on the border of Lorestan and Ilam provinces. In Si’pelah, in addition to Qaleh Sam, remains some of the other buildings such as: a bridge, some military installations, a Char Taq, a water mill, and two ruined sites. The distribution pattern of these monuments in Si’pelah Canyon shows that they are related to Qaleh Sam, and they could be interpreted together. As the focal point of formation for the architetural complex in Si’pelah canyon the Qale Sam has archaeological and architectural values. The main structure of this monument consists of a residential building with a focal char tag in down and a fortress on top. Nevertheless, it has been neglected by researchers and its historical and functional nature remains unclear. The purpose of this paper is the introduction the Qale Sam by relying on archaeological findings and existing architectural evidence and evaluating and analyzing functional identity and its chronology. The research approach is historical and findings have been collected through field methods and the study of library texts. The study of archaeological and architectural findings of Qale Sam along with the study of its geographic location and the analysis of the spatial organization of all works in Si’pelah canyon show that Qaleh Sam has been a security residency of a high-grade person. The analysis of these monument in the regional context indicated that it has been built based on political and security objectives in a mountainous situation, with the creation of several military structures around it. Architectural elements, scattered pottery on surface, and stucco decorations used in the building show that Qale Sam was constructed in the late Sassanid period and the early Islamic centuries.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله ماسبذان,تنگۀ سی‌پله,قلعه‌سام,معماری نظامی,ولایت ماسبذان
نویسندگان مقاله یونس یوسف وند |
دکتری باستان‌شناسی، دانشگاه لرستان، خرم‌آباد، ایران

فرشاد میری |
دانش‌آموخته دکتری باستان‌شناسی دانشگاه مازندران، مازندران، ایران.

نشانی اینترنتی https://jarcs.ut.ac.ir/article_86998_b7292a1fe47cf19fd64adaa121563e2d.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات