این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
پژوهش های حفاظت آب و خاک، جلد ۲۳، شماره ۴، صفحات ۸۳-۱۰۰
عنوان فارسی بررسی نقش شیب و ویژگی‌های خاک در ایجاد فرسایش شیاری در دامنه‌ها (مطالعه موردی: حوزه آبخیز تهم‌چای، شمال‌غرب زنجان)
چکیده فارسی مقاله سابقه و هدف: فرسایش شیاری یکی از مهمترین اشکال فرسایش خاک در دامنه‌ها است که به دلیل تمرکز رواناب سطحی به وجود می‌آید. به طور معمول شیارها به عنوان مسیرهای کوچک و موقت جریان متمرکز هستند که به عنوان منبع مهم رسوب و تحویل رسوب در دامنه‌ها نقش ایفاء می‌کنند. گسترش شیارها اغلب در اراضی مرتعی تحت چرای شدید که ظرفیت نگهداشت آب آن‌ها پایین بوده و یا در اراضی تازه‌شخم خورده که ساختمان آن‌ها از بین رفته است، رخ می‌دهد. فرسایش شیاری بخش بزرگی از فرسایش آبراهه‌ای را در این عرصه‌ها به ویژه در مناطق نیمه‌خشک دربرمی‌گیرد. فرسایش شیاری در دامنه‌ها می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله خصوصیات توپوگرافی، وضعیت پوشش گیاهی، شرایط بارندگی، ویژگی‌های خاک و روش-های مدیریتی قرار گیرد. شناخت عوامل مؤثر بر گسترش فرسایش شیاری برای برنامه‌ریزی مناسب جهت کاهش گسترش این نوع فرسایش ضروری است. این پژوهش تلاشی برای یافتن عوامل مؤثر بر گسترش شیار در دامنه‌های مرتعی بود. مواد و روشها: برای این منظور تعداد ده دامنه با شیب متفاوت و تحت فرسایش شیاری و فاقد پوشش گیاهی در حوزه آبخیز تهم-چای در شمال غربی زنجان انتخاب شد و تمام مشخصات شیارها همراه با برخی ویژگی‌های خاک در آن‌ها اندازه‌گیری شدند. تفاوت مشخصه‌های شیار، درجه شیب و ویژگی‌های خاک بین دامنه‌ها مورد ارزیابی قرار گرفت. تأثیر تندی شیب و ویژگی‌های خاک بر فرسایش شیاری با استفاه از روش ماتریس همبستگی تعیین شد. از روش رگرسیون خطی چندگانه برای ارائه رابطه‌ای برای برآورد فرسایش شیاری در دامنه‌های منطقه استفاده شد. یافته‌ها: بر اساس نتایج، غیر از طول شیار، سایر ویژگی‌های شیار تفاوت معنی‌دار بین دامنه‌ها داشتند. همچنین تفاوتی معنی‌دار بین خاک شیارها از نظر شن، سیلت، رس، هدایت هیدرولیکی اشباع و درصد سدیم تبادلی وجود داشت. مساحت مقطع عرضی شیار از 01/ تا 29/0 متر مربع با میانگین 07/0 مترمربع بین دامنه‌ها متغیر بود. این متغیر به‌عنوان شاخص مهم شیار برای توصیف گسترش فرسایش شیاری در دامنه‌ها تشخیص داده شد. این شاخص، هم‌بستگی معنی‌دار با تندی شیب، سیلت، رس و هدایت هیدرولیکی اشباع خاک داشت. مقدار مساحت مقطع عرضی شیار در دامنه‌هایی که دارای تندی شیب بالاتری بوده یا در دامنه‌هایی که دارای خاکی با ذرات سیلت و رس بیشتری بودند، بالاتر بود. تجزیه رگرسیونی خطی چندگانه نشان داد که سطح مقطع عرضی شیار رابطه‌ای معنی‌دار با تندی شیب و درصد سیلت خاک دارد (01/0< P و 38/0=R2). در واقع حدود 38 درصد از تغییرات فرسایش شیاری در دامنه‌های منطقه، با استفاده از معادله به دست آمده قابل توصیف بود. تندی شیب مهمترین خصوصیت توپوگرافی بود که حدود 20 درصد از تغییرات فرسایش شیاری در دامنه‌ها را تحت تأثیر قرار داد. نتیجه‌گیری: با توجه به اهمیت تندی شیب و درصد سیلت خاک در بروز فرسایش شیاری، حفظ پوشش گیاهی با جلوگیری از چرای بی‌رویه برای مهار فرسایش شیاری در دامنه‌هایی است که دارای شیب بالایی بوده و خاک‌ آن‌ها به فرآیندهایی فرسایشی حساس می‌باشد، بسیارضروری است. نگاهی به معادله به دست آمده نشان می‌دهد که سایر متغیرهایی در منطقه وجود دارند که به سهم خود گسترش شیارها در منطقه را تحت تأثیر قرار می‌دهند. شکل شیب، ویژگی‌های نیمرخی خاک و پوشش سطح زمین از متغیرهای ناشناخته‌ای بودند که در مطالعات آینده برای ارائه مدل‌ی مطمئن جهت پیش‌بینی فرسایش شیاری می‌توانند مورد بررسی قرار گیرند.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله
عنوان انگلیسی The role of slope steepness and soil properties in rill erosion in the hillslopes (a case study: Taham Chai catchment, NW Zanjan)
چکیده انگلیسی مقاله Background and objectives: Rill erosion is one of the most important soil erosion types in the hillslopes which occurs due to concentration of surface runoff. In general, rills are a small, ephemeral concentrated flow paths which function as both sediment source and sediment delivery systems for erosion on hillslopes. Rill development is common in overgrazed land where soil water retention capacity is diminished and also in freshly cultivated soil where the soil structure has been loosened. Rill erosion can be a large portion of the channel erosion in these areas, particularly in semi-arid regions. Rill development in the hillslopes can be affected by different factors including topographic characteristics, vegetation cover condition, rainfall characteristics, soil properties, and management practices. Knowledge of factors affecting rill erosion development is necessary to control this erosion in the hillslopes. Materials and Methods: This study was conducted to find factors influencing rill development in semi-arid rangelands in the TahamChai catchment, north west of Zanjan, Iran. Toward this, ten sparse hillslope as affected by rill erosion were selected and all rill characteristics along with some soil properties were determined in the rills. Rill characteristics, slope steepness, and soil properties were compared among the hillslopes. Effects of slope steepness and soil properties on the rill erosion were recognized using the correlation matrix method. Multiple linear regression analysis was used to develop an equation for estimating rill erosion in the hillslopes. Results: Results indicated that all rills characteristic expect length were significantly differed among the hillslopes. Significant differences were found among the hillslope soils in sand, silt, clay, saturated hydraulic conductivity, and exchangeable sodium percentage. Rill cross section area varied from 0.01 to 0.29 m2 with an average of 0.07 m2 in the hillslopes. It was recognized to be the most important rill characteristic to describe rill erosion development in the hillslopes. Significant correlations between this rill characteristic were observed and slope steepness, sand, silt, clay and saturated hydraulic conductivity. Rill cross section area was the highest where either the hillslopes tend to have higher slope steepness or they have higher percentage of silt and clay. Multiple linear regression analysis appeared that rill cross section area in the rangeland hillslopes was significantly related to slope steepness and silt (R2= 0.38, p Conclusion: With regarding to the importance of slope steepness and silt in the rill erosion development, maintaining vegetation cover through preventing over-grazing in the hillslopes of the area where slope steepness is higher and the soil is sensitive to water erosion processes is very essential. According to the developed equation there are also other variables which may control rill development in the hillslopes. Land shape, soil profile characteristics and land surface cover can be introduced as unknown variables which can be investigated in the next studies in order to develop a reliable model to prediction of rill erosion in the hillslopes.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله
نویسندگان مقاله علیرضا واعظی |
گروه خاکشناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه زنجان
سازمان اصلی تایید شده: دانشگاه زنجان (Zanjan university)

حکیمه قره داغلی |
دانش آموخته کارشناسی ارشد خاکشناسی دانشگاه زنجان
سازمان اصلی تایید شده: دانشگاه زنجان (Zanjan university)

سعیده مرزوان | مرزوان
دانشجوی دکتری فیزیک-حفاظت خاک دانشگاه زنجان
سازمان اصلی تایید شده: دانشگاه زنجان (Zanjan university)

نشانی اینترنتی http://jwsc.gau.ac.ir/article_3279_5286b6a2f79ef7f1cea3077bc8ad2a70.pdf
فایل مقاله اشکال در دسترسی به فایل - ./files/site1/rds_journals/1379/article-1379-315118.pdf
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات