بیشک یکی از شرایط احیای تمدن اسلامی، تبیین صحیح رابطه دو بعد ملی و دینی هویت است و تبیین هر یک از رویکردهای متمایز فکری نسبت به هویت باستانی ایرانیان از مقدمات مهندسی فرهنگیِ این دو بُعد هویتی میباشد. پژوهش حاضر با روش تبیینی (علتیاب) و تفسیری-تفهّمی (معناکاو) به تبیین شاخصههای فکری و علل پیدایی نگرش باستانزدایی در ایرانِ عصر انقلاب اسلامی میپردازد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که: «اعتقاد به جعلی بودن نژاد آریایی، باور به نقشآفرینی فعال یهود در تحریف تاریخ ایران باستان، مناقشه در شخصیت کوروش، باور به شکوهمندی تمدن ایران قبل از هخامنشیان و انکار آن از هخامنشیان تا ظهور اسلام»، از شاخصههای فکری و همچنین «قومگرایی، متعارض دیدن هویت باستانی با هویت اسلامی و عدم موفقیت در برقراری سازگاری بین این دو مقوله، سلطه طولانی جریان باستانپرستی قبل از انقلاب و ابتناء ماهوی رژیم پهلوی بر آن»، از علل پیدایی رویکرد باستانزدایی در عصر انقلاب اسلامی میباشد.