این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
محیط شناسی، جلد ۵۱، شماره ۱، صفحات ۷۵-۹۵
عنوان فارسی آشکارسازی کمی تغییرات رژیم نظام اجتماعی- اکولوژیک زاینده‌رود: کاربرد استعاره گوی در حوضچه
چکیده فارسی مقاله هدف: نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک (SES) شامل تعاملات پیچیده بین جوامع انسانی و اکوسیستم‌های طبیعی است که منعکس‌کننده ارتباطات متقابل پویا بین منابع، کاربری زمین و مدیریت آب است. هدف این پژوهش، تحلیل و آشکارسازی کمی تغییرات رژیم نظام اجتماعی- اکولوژیک زاینده‌رود، که یکی از منابع آبی مهم ایران است، به‌وسیله استعاره گوی در حوضچه بوده است.
روش پژوهش: روش پژوهش شامل جمع‌آوری و تحلیل داده‌های سری زمانی از جریان آب سطحی، کیفیت آب، تراز آب زیرزمینی و سطح اراضی کشاورزی است. با استفاده از روش آزمون t ترتیبی، تغییرات رژیم در داده‌ها شناسایی و نتایج به‌دست ‌آمده به شناسایی آستانه‌های بحرانی کمک کرد. این نقاط آستانه بحرانی به‌منظور محاسبه عددی عمق حوضچه‌ها در استعاره گوی در حوضچه استفاده گردید. سپس از طریق تصویرسازی تغییرات رژیم با استفاده از این استعاره، حالت‌های مختلف سیستم‌های موردمطالعه و حالت‌های پایدار جایگزین در این سیستم‌ها مورد تحلیل قرار گرفت.
یافته‌ها: یافته‌ها نشان داد که در زیرسیستم آب سطحی، تنها در ایستگاه‌های اسکندری و قلعه شاهرخ تغییر رژیم شناسایی نشد. در پنج ایستگاه دیگر حداقل یک بار تغییر رژیم در سری زمانی جریان آب سطحی مشاهده گردید. همچنین، تحلیل سطح تالاب گاوخونی نشان‌دهنده وقوع تغییر رژیم در این تالاب بود. در زیرسیستم کیفیت آب سطحی، در سه ایستگاه بالادست شناسایی نشد و حداقل یک بار در پنج ایستگاه دیگر تغییر رژیم شناسایی شد. تحلیل آب زیرزمینی نیز در تمامی 16 آبخوان مورد بررسی، وقوع تغییر رژیم را با افت سطح ایستابی نشان داد. به‌علاوه در سیستم کشاورزی، افزایش سطح اراضی در منطقه بالادست سد زاینده‌رود و کاهش آن در پایین‌دست و شرق اصفهان تجربه گردید. نتایج کاربرد استعاره گوی در حوضچه نشان داد که در رژیم نخستین تمامی سری‌های زمانی، فرسایش تاب‌آوری باعث تغییر به رژیم‌های دیگر شده است. همچنین، افت تاب‌آوری در برخی رژیم‌های کنونی نیز نشان‌دهنده حرکت سیستم به رژیم بدیع دیگری بوده است.
نتیجه‌گیری: تغییرات رژیم در نظام‌های اجتماعی- اکولوژیک حوزه آبخیز زاینده‌رود ناشی از تعامل پیچیده عوامل انسانی و طبیعی است و تأثیرات عمیق آن بر اکوسیستم و جوامع محلی نیاز به تحلیل‌های جامع دارد. فعالیت‌های انسانی، به‌ویژه افزایش جمعیت و شهرنشینی، باعث برداشت بی‌رویه از منابع آب و افت کیفیت آن شده است. همچنین، تغییرات اقلیمی و خشکسالی‌های مکرر بر کاهش سطح آب زیرزمینی تأثیر گذاشته و موجب کاهش تاب‌آوری اکوسیستم‌ها گردیده است. شناخت نقاط آستانه و تحلیل تغییرات رژیم به مدیران در توسعه راهکارهای مدیریتی مؤثر و حفظ تاب‌آوری اکوسیستم‌ها کمک می‌کند.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله آستانه‌های بحرانی،پویایی سیستم‌ها،تاب‌آوری،تعادل اکولوژیک،حالت‌های پایدار جایگزین،
عنوان انگلیسی Quantitative Revelation of Regime Shifts in the Social-Ecological System of Zayandeh-Rud: Application of the Ball in the Basin Metaphor
چکیده انگلیسی مقاله Objective: Interactions between human societies and natural ecosystems characterize social-ecological systems (SES), which, in turn, illustrate the dynamic interconnections among resources, land use, and water management. The goal of this research was to analyze and quantitatively disclose regime shifts in the social-ecological system of Zayandeh-Rud, which is one of Iran's important water sources, through the ball in the basin metaphor.
Method: The research method involves the collection and analysis of time series data on surface water flow, water quality, groundwater levels, and agricultural land area. Using the sequential t-test method, regime shifts in the data were identified, and the obtained results and identification of critical thresholds assisted in this process. These critical threshold points were used to numerically calculate the depth of the basins in the ball in the basin metaphor. Then, through visualizing the regime shifts using this metaphor, different states of the studied systems and alternative stable states in these systems were analyzed.
Results: The findings indicated that in the surface water subsystem regime, shifts were not identified in the Eskandari and Qaleh Shahrokh stations. In five other stations, at least one instance of regime shift was observed in the time series of surface water flow. Additionally, the analysis of Gavkhuni Wetland indicated the occurrence of regime shift in this wetland. In the surface water quality subsystem, no shifts were identified in the three upstream stations, while at least one regime shift was recognized in five other stations. Groundwater analysis showed the occurrence of regime shift with a decline in static levels in all 16 studied aquifers. Moreover, in the agricultural system, an increase in land areas was observed in the upstream region of the Zayandeh-Rud dam, accompanied by a decrease downstream and east of Isfahan. The results of applying the ball in the basin metaphor demonstrated that in the initial regime of all time series, resilience erosion led to shifts to other regimes. Additionally, the decline in resilience in some current regimes also indicated the system's movement toward another innovative regime.
Conclusions: Regime shifts in the Zayandeh-Rud River Basin social-ecological systems arise from the complex interactions of human factors, together with natural factors, whose effects are majorly felt in the ecosystem and the local community; hence, a comprehensive analysis is vital. The excessive exploitation of natural resources resulting from human activity, particularly population growth and increased urbanization, has caused significant water quality degradation. It is also important to add that climate change and the increasing incidences of drought have further aggravated declining groundwater levels, which, in turn, have diminished the resilience of these ecosystems. Identification of threshold points and analysis of regime shifts enable managers to formulate effective management strategies and conserve the resilience of ecosystems.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله آستانه‌های بحرانی,پویایی سیستم‌ها,تاب‌آوری,تعادل اکولوژیک,حالت‌های پایدار جایگزین
نویسندگان مقاله مجید رحیمی |
موسسه کسب و کار اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

مهدی قربانی |
گروه احیای مناطق خشک و کوهستانی، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران، کرج، ایران.

نشانی اینترنتی https://jes.ut.ac.ir/article_102383_2e60c0f291ab36014bfa22efa3935c71.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات