این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
پژوهش های حفاظت آب و خاک، جلد ۳۲، شماره ۲، صفحات ۱۲۱-۱۴۲

عنوان فارسی بررسی روش آبیاری پالسی بر عملکرد گندم رقم حیدری در مدت زمان‌های مختلف آبیاری
چکیده فارسی مقاله سابقه و هدف :امروزه، بحران آب یکی از چالش‌های اساسی در کشاورزی پایدار به شمار می‌رود. توزیع نابرابر آب، استفاده ناصحیح از منابع آبی و بهره‌گیری از روش‌های آبیاری ناکارآمد از جمله عوامل اصلی تهدیدکننده امنیت آبی هستند. این مسائل به‌ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک، مانند ایران که بخش قابل‌توجهی از تولیدات کشاورزی آن به گندم وابسته است، اهمیت بیشتری پیدا می‌کنند. گندم به‌عنوان یکی از محصولات استراتژیک جهانی، تأمین‌کننده حدود 36 درصد از غذای جمعیت جهان، پروتئین‌های رژیم غذایی و بیش از نیمی از کربوهیدرات موردنیاز انسان است. با این حال، افزایش جمعیت و تغییرات اقلیمی نیاز به بهبود روش‌های تولید این محصول را بیش از پیش ضروری ساخته است. در این راستا، طراحی برنامه‌های آبیاری کارآمد که بتوانند مصرف آب را بهینه کرده و همزمان عملکرد بالایی را حفظ کنند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. یکی از روش‌های نوین که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، آبیاری پالسی (تناوبی) است. این روش با اعمال آب در چرخه‌های مشخص، امکان تهویه بهتر خاک را فراهم می‌کند و با کاهش اشباع مداوم خاک، شرایط بهتری برای رشد ریشه و جذب مواد مغذی ایجاد می‌کند. این ویژگی‌ها به‌ویژه در سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، که به دلیل دقت بالا و کاهش هدررفت آب در مناطق خشک رواج یافته‌اند، می‌توانند تأثیرات مثبتی بر بهره‌وری آب و عملکرد محصول داشته باشند. با توجه به گسترش استفاده از آبیاری قطره‌ای در کشت گندم و کمبود اطلاعات دقیق در مورد اثرات روش پالسی در این سیستم، این پژوهش با هدف بررسی تأثیر آبیاری پالسی بر کارایی مصرف آب و عملکرد گندم در شرایط مختلف زمانی آبیاری انجام شد. هدف اصلی، یافتن راهکاری عملی برای افزایش بهره‌وری آب و بهبود تولید گندم در شرایط محدودیت منابع آبی بود.
مواد و روش‌ها: آزمایش حاضر در سال زراعی 1402-1401 در منطقه مشهد، واقع در ایران، انجام شد. این منطقه به دلیل موقعیت جغرافیایی (طول جغرافیایی 737688 و عرض جغرافیایی 4011582) و ارتفاع 1006 متری از سطح دریا، دارای شرایط اقلیمی خشک و نیمه‌خشک است که آن را به محلی مناسب برای بررسی روش‌های آبیاری کارآمد تبدیل می‌کند. آزمایش در قالب طرح کرت‌های خردشده بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار طراحی شد. در این مطالعه، دو عامل اصلی مورد بررسی قرار گرفتند: تعداد پالس‌های آبیاری (یک، دو و سه پالس) به‌عنوان فاکتور اصلی و مدت زمان آبیاری (12، 15 و 18 ساعت) به‌عنوان فاکتور فرعی. هر کرت آزمایشی با مساحت 30 مترمربع (10×3 متر) شامل پنج ردیف کاشت گندم رقم حیدری با فاصله 60 سانتیمتر و عمق کاشت 2-3 سانتیمتر بود. برای کاهش اثرات حاشیه‌ای، دو ردیف کناری نیز کشت شدند.
ویژگی‌های خاک منطقه از طریق نمونه‌برداری تصادفی در دو عمق (0-25 و 25-50 سانتیمتر) تعیین شد. خاک مورد مطالعه دارای بافت رسی-سیلتی-شنی با میزان نیتروژن، فسفر، پتاسیم و هدایت الکتریکی مشخص بود که در جدول نتایج ارائه شده است. آبیاری بر اساس نیاز گیاه و با دور 6 روزه انجام شد و عمق آبیاری با استفاده از اندازه‌گیری رطوبت خاک قبل از هر نوبت آبیاری محاسبه گردید. برای این منظور، نمونه‌های خاک از سه عمق (0-25، 25-50 و 50-75 سانتیمتر) جمع‌آوری و رطوبت جرمی و حجمی آن‌ها با استفاده از معادلات استاندارد محاسبه شد. همچنین، با توجه به راندمان 90 درصدی سیستم آبیاری قطره‌ای، عمق ناخالص آبیاری تعیین گردید. از داده‌های تشتک تبخیر نیز برای مقایسه رطوبت خاک و تنظیم آبیاری استفاده شد. در طول دوره رشد، کوددهی بر اساس آزمون خاک انجام شد و علف‌های هرز با استفاده از علف‌کش مناسب کنترل شدند. پس از رسیدگی کامل محصول، شاخص‌های عملکرد شامل ارتفاع بوته، وزن هزار دانه، تعداد دانه در سنبله، وزن سنبله، عملکرد دانه و کارایی مصرف آب اندازه‌گیری و تجزیه و تحلیل شدند.
یافته‌ها :نتایج تجزیه واریانس نشان داد که هر دو عامل مدت زمان آبیاری و تعداد پالس‌های آبیاری، به‌صورت جداگانه و در تعامل با یکدیگر، تأثیر معنی‌داری بر عملکرد، اجزای عملکرد و کارایی مصرف آب گندم دارند. این اثرات در سطح احتمال آماری 1 درصد و 5 درصد تأیید شدند. در میان تیمارهای مورد بررسی، بالاترین عملکرد دانه گندم برابر با 6/7839 کیلوگرم در هکتار در تیمار آبیاری 18 ساعته با سه پالس به‌دست آمد. در مقابل، کمترین عملکرد دانه، معادل 7/5992 کیلوگرم در هکتار، در تیمار آبیاری 12 ساعته با یک پالس مشاهده شد. این نتایج نشان‌دهنده برتری روش سه پالس نسبت به سایر تیمارها بود؛ به‌طوری‌که عملکرد دانه در این روش نسبت به دو پالس و یک پالس به‌ترتیب 13/6و 26/18 درصد افزایش یافت.
از نظر کارایی مصرف آب، بالاترین مقدار (053/1 کیلوگرم بر مترمکعب) در تیمار آبیاری 12 ساعته با سه پالس ثبت شد، در حالی که کمترین مقدار (827/0 کیلوگرم بر مترمکعب) در تیمار آبیاری 18 ساعته با یک پالس به‌دست آمد. این یافته‌ها حاکی از آن است که روش سه پالس کارایی مصرف آب را نسبت به دو پالس و یک پالس به‌ترتیب 32/6 و 43/18درصد بهبود می‌بخشد. همچنین، تحلیل اجزای عملکرد نشان داد که تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و وزن سنبله در تیمارهای با تعداد پالس بیشتر و مدت زمان آبیاری طولانی‌تر به‌طور معنی‌داری افزایش یافته‌اند. این بهبودها به‌ویژه در تیمار 18 ساعته با سه پالس مشهود بود که نشان‌دهنده تأثیر مثبت چرخه‌های تناوبی آبیاری بر رشد و نمو گیاه است.
نتیجه‌گیری :نتایج این پژوهش نشان داد که اثرات فازهای پر شدن و تخلیه آب در خاک به مدت زمان و تعداد پالس‌های آبیاری وابسته است. هرچه مدت زمان پالس کوتاه‌تر باشد، تأثیر این فازها بر شاخص‌های عملکرد آبیاری بیشتر می‌شود. این امر به دلیل کاهش تلفات آب و بهبود تهویه خاک در روش پالسی است. برای طراحی و مدیریت بهینه سیستم‌های آبیاری قطره‌ای، شناخت دقیق آستانه‌های یکنواختی توزیع آب و کارایی کاربرد بالقوه در شرایط مختلف پالس ضروری است. این مطالعه نشان داد که روش آبیاری تناوبی با سه پالس، از طریق بهبود اجزای عملکرد مانند تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه، نه‌تنها عملکرد دانه گندم رقم حیدری را افزایش می‌دهد، بلکه کارایی مصرف آب را نیز به‌طور قابل‌توجهی بهبود می‌بخشد. به‌طور کلی، آبیاری سه پالس با ایجاد چرخه‌های متناوب آبیاری، زمان کافی برای تهویه خاک فراهم می‌کند و با کاهش اشباع مداوم، شرایط بهتری برای رشد ریشه و جذب آب و مواد مغذی ایجاد می‌کند. این روش در مقایسه با آبیاری پیوسته یا تک‌پالس، به صرفه‌جویی در مصرف آب و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند. نتایج نشان داد که روش سه پالس با 18 ساعت آبیاری، بالاترین عملکرد دانه (6/7839کیلوگرم در هکتار) و با 12 ساعت آبیاری، بیشترین کارایی مصرف آب (053/1 کیلوگرم بر مترمکعب) را به‌دست آورد. این روش نسبت به آبیاری پیوسته (تک پالس)، حدود 20-25 درصد در مصرف آب صرفه‌جویی کرد، که به دلیل کاهش تلفات آب و بهبود تهویه خاک است. استفاده از روش آبیاری پالسی با سه پالس در سطح وسیع، از نظر مدیریت اجرا، پتانسیل بالایی برای افزایش عملکرد و صرفه‌جویی آب دارد، اما موفقیت آن به زیرساخت‌های قوی (اتوماسیون، پمپاژ، فیلتراسیون)، آموزش نیروی کار، و مدیریت شوری وابسته است. در مزارع کوچک تا متوسط، اجرا آسان‌تر است، اما در مقیاس بزرگ، هزینه‌های اولیه بالا و نیاز به تقسیم‌بندی و پایش مداوم، چالش‌هایی هستند که با پشتیبانی فنی و اقتصادی قابل رفع‌اند. این یافته‌ها نشان می‌دهد که آبیاری پالسی با سه پالس، راهکاری مؤثر برای افزایش بهره‌وری آب و تولید پایدار گندم در شرایط کمبود منابع آبی است این روش برای مناطق خشک با محدودیت آب و خاک مناسب (مانند مشهد) توصیه می‌شود.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله بهره‌وری آب،سیستم قطره‌ای،آبیاری تناوبی،اجزای عملکرد،

عنوان انگلیسی Investigation of the Effect of Pulse Irrigation Method on the Performance of Heidari Wheat Cultivar under Different Irrigation Durations
چکیده انگلیسی مقاله Today, the water crisis is a fundamental challenge to sustainable agriculture. Uneven water distribution, improper use of water resources, and inefficient irrigation methods are among the primary factors threatening water security. These issues are particularly critical in arid and semi-arid regions, such as Iran, where a significant portion of agricultural production relies on wheat. As a strategic global crop, wheat provides approximately 36% of the world's food, dietary proteins, and over half of human carbohydrate needs. However, population growth and climate change have heightened the necessity to improve wheat production methods. Designing efficient irrigation programs that optimize water use while maintaining high yields is of paramount importance. Pulse (intermittent) irrigation, a modern method gaining attention in recent years, applies water in specific cycles, enhancing soil aeration and reducing continuous soil saturation, thereby improving root growth and nutrient uptake. These benefits are particularly relevant in drip irrigation systems, widely adopted in arid regions due to their precision and reduced water loss. Given the increasing use of drip irrigation in wheat cultivation and the lack of comprehensive data on the effects of pulse irrigation in this system, this study aimed to investigate the impact of pulse irrigation on water use efficiency and wheat performance under varying irrigation durations. The primary objective was to identify a practical approach to enhance water productivity and wheat yield under water-scarce conditions.
Materials and Methods
The experiment was conducted during the 2021-2022 cropping season in Mashhad, Iran, a region characterized by arid and semi-arid climatic conditions due to its geographical location (longitude 737688, latitude 4011582) and elevation of 1006 meters above sea level, making it suitable for evaluating efficient irrigation methods. The study was designed as a split-plot experiment based on a randomized complete block design with three replications. Two main factors were examined: the number of irrigation pulses (one, two, and three pulses) as the main factor and irrigation duration (12, 15, and 18 hours) as the sub-factor. Each experimental plot, covering 30 m² (10 × 3 m), consisted of five rows of wheat (cv. Heydari) planted at 60 cm row spacing and 2-3 cm depth. Buffer rows were planted to minimize edge effects.
Soil characteristics were determined through random sampling at two depths (0-25 and 25-50 cm). The soil had a clay-silt-sand texture with specified nitrogen, phosphorus, potassium, and electrical conductivity levels, as presented in the results table. Irrigation was applied based on crop water requirements at 6-day intervals, with irrigation depth calculated using pre-irrigation soil moisture measurements. Soil samples were collected from three depths (0-25, 25-50, and 50-75 cm) to determine gravimetric and volumetric moisture content using standard equations. Gross irrigation depth was adjusted based on the 90% efficiency of the drip irrigation system. Evaporation pan data were also used to compare soil moisture and adjust irrigation. Fertilization was based on soil test results, and weeds were controlled using appropriate herbicides. At full maturity, performance indicators, including plant height, thousand-grain weight, number of grains per spike, spike weight, grain yield, and water use efficiency, were measured and analyzed.
Results
Analysis of variance revealed that both irrigation duration and the number of pulses, individually and interactively, significantly affected wheat yield, yield components, and water use efficiency at 1% and 5% probability levels. Among the treatments, the highest grain yield (7839.6 kg/ha) was recorded in the 18-hour irrigation treatment with three pulses, while the lowest yield (5992.7 kg/ha) was observed in the 12-hour irrigation with one pulse. These results highlight the superiority of the three-pulse method, which increased grain yield by 13.6% and 26.18% compared to two and one pulses, respectively.
Regarding water use efficiency, the highest value (1.053 kg/m³) was achieved in the 12-hour irrigation with three pulses, while the lowest (0.827 kg/m³) was recorded in the 18-hour irrigation with one pulse. These findings indicate that the three-pulse method improved water use efficiency by 32.6% and 43.18% compared to two and one pulses, respectively. Analysis of yield components showed significant increases in the number of grains per spike, thousand-grain weight, and spike weight in treatments with more pulses and longer irrigation durations, particularly in the 18-hour, three-pulse treatment, underscoring the positive impact of intermittent irrigation cycles on plant growth and development.
Conclusion
The study demonstrated that the effects of water filling and depletion phases in soil depend on irrigation duration and the number of pulses. Shorter pulse durations enhance the impact of these phases on irrigation performance indicators, attributed to reduced water losses and improved soil aeration in the pulse irrigation method. For optimal design and management of drip irrigation systems, understanding the thresholds of water distribution uniformity and potential application efficiency under varying pulse conditions is essential. This study confirmed that the three-pulse intermittent irrigation method significantly enhances grain yield and water use efficiency of wheat (cv. Heydari) by improving yield components such as the number of grains per spike and thousand-grain weight. The three-pulse method, by providing intermittent irrigation cycles, allows sufficient time for soil aeration, reducing continuous saturation and creating favorable conditions for root growth and water and nutrient uptake. Compared to continuous or single-pulse irrigation, this method contributes to water savings and increased productivity. The results showed that the three-pulse method with 18-hour irrigation achieved the highest grain yield (7839.6 kg/ha), while with 12-hour irrigation, it recorded the highest water use efficiency (1.053 kg/m³). This method saved approximately 20-25% of water compared to continuous irrigation, owing to reduced water losses and improved soil aeration.
Implementing the three-pulse irrigation method on a large scale has high potential for improving yield and water savings from a management perspective. However, its success depends on robust infrastructure (automation, pumping, filtration), workforce training, and salinity management. In small to medium-sized farms, implementation is relatively straightforward, but in large-scale operations, high initial costs and the need for continuous monitoring and zoning pose challenges that can be addressed with technical and financial support. These findings suggest that three-pulse irrigation is an effective strategy for enhancing water productivity and sustainable wheat production under water-scarce conditions, particularly in arid regions with limited water and suitable soil conditions, such as Mashhad.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله بهره‌وری آب,سیستم قطره‌ای,آبیاری تناوبی,اجزای عملکرد

نویسندگان مقاله علی آدینه یامی |
دانشجوی دکتری مهندسی آبیاری و زهکشی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

حسین شریفان |
نویسنده مسئول، دانشیار گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران

هادی افشار |
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی، مشهد، ایران.

ابوطالب هزارجریبی |
دانشیار گروه مهندسی آب، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گرگان، ایران


نشانی اینترنتی https://jwsc.gau.ac.ir/article_7401_9ae47a18230b61b7b7a96fd81148ebf3.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات