این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
نقد ادبی، جلد ۱۱، شماره ۴۳، صفحات ۶۳-۹۰
عنوان فارسی حرکت استعاری خیامیت؛ تبیین چرخش گفتمانی از «ترکیب طبایع تا ترکیب پیاله»
چکیده فارسی مقاله خیامیت به­مثابۀ یک گفتمان به‌تدریج در طول سه قرن (از قرن هفتم تا نهم هجری) شکل گرفته و با نقاط عطف تاریخی و اقلیمی علامت­گذاری و در ساختی دیالوگی و دیالکتیکی برساخته شده است. واکنش شدید شریعت­مداران به شیوۀ استدلال، پرسش و نوع استعارات رباعی مشهور «ترکیب طبایع» بیانگر این است که خیامیت با پرسش­های فلسفی در دورۀ هژمونیک شدن گفتمان شریعت­مدار آغاز شده است. شکل­گیری رباعی «ترکیب پیاله» به‌دنبال رباعی «ترکیب طبایع» (جانشین­سازی کوزه/ پیاله با طبایع/ بدن و چرخ کوزه­گری با چرخ و فلک) حاکی از حرکتی استعاری است که می­خواهد پرسش‌های فلسفی ـ کلامی را به مقولات زیبایی­شناختی تبدیل کند. با شکل­گیری این استعارۀ بنیادی، در طول چند قرن رباعیات بسیاری ساخته می­شود. با این نگاه، می­توان مسئلۀ «رباعیات سرگردان» و جست­وجوی «رباعیات اصیل» را که مباحثی مستحدث و برخاسته از ایدئولوژی‌های معاصر و زادۀ ذهن انسان مدرن­اند، به­گونه­ای دیگر تحلیل کرد. درواقع رباعیات سرگردان، به­مثابۀ مکانیسمی دفاعی، با چشم­پوشی از مؤلف اثر، به مؤلف گفتمانی روی می­آورد و رباعیات سرگردان از بازی دال­های دو گفتمان رقیب خبر می­دهد. در این نوشتار، با ردیابی سفرِ جفت‌رباعی «ترکیب طبایع» و «ترکیب پیاله» به­مثابۀ حرکتی استعاری و گزارش مواجهۀ چهار گروهِ شریعت­مداران و کلامیان، مورخان، شاعران، و تدوین‌کنند‌گان و مجموعه‌سازان رباعیات خیام با این جفت‌رباعی، تلاش می‌شود گسست­ها و تحولات سه قرن خیامیت نشان داده شود. آنچه که بر رباعیات خیامی در طول چند قرن افزوده شده است، درواقع از الگوی بازی حاشیه و متن پیروی می‌کند. تاریخ خیامیت تاریخ مواجهۀ تخیل جمعی با استعاره­هایی است که پرسش­های متناقض را تولید می­کنند. خیامیت با انباشت تفسیرها، جوابیه­ها، نظیره­سازی­ها، تکثیر سلولیِ استعاره­ها و تولید استعاره­ها علیه استعاره­های دیگر ساخته شده است. اگرچه می­توان با جست‌وجوی درزمانی استعاره­های گفتمان خیامیت به پرسش­های خیامی نزدیک شد، رابطۀ عمر خیام با رباعیات نه رابطۀ مؤلف با اثر، بلکه رابطۀ­ شخصیت مفهومی با گفتمان است.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله خیامیتخیامیت،ترکیب طبایع ـ ترکیب پیاله،رتوریک،گسست گفتمانی،
عنوان انگلیسی The Metaphorical Course of Khayyamiyat; An Investigation of Discursive Change from “Tarkibe Tabaye to Tarkibe Pialeh”
چکیده انگلیسی مقاله Khayyamiyat as a discourse was gradually formed in the course of three decades (from the seventh to the ninth centuries) and was signified through local and historical landmarks. This discourse has been formed through a dialogical and dialectic construct. the Shariah- holders’ harsh reaction against the argument, inquiry, and metaphors of the famous quatrain “Tarkibe Tabaye” indicates that Khayyamiyat began with philosophical inquiries in the rising hegemony of theological discourse. The formation of the quatrain “Tarkib-e Pialeh” followed by “Tarkib-e Tabaye” (replacing Koozeh / Pialeh with Tabaye / Badan and Charkhe Koozehgari with Charkhe Falak) indicate a metaphorical movement that struggles to change philosophical-theological inquiries into aesthetic issues. With the inauguration of this groundbreaking metaphor, many quatrains were produced throughout centuries. With this perspective, it is also possible to differently analyze the issue of “wandering quatrains” and the search for “original quatrains” that are emerging discussions and the outcome of contemporary ideologies as well as modern man’s mind. In fact, the displaced quatrains as defense mechanism turn to discursive author by ignoring the work’s author, and they foretell the workings of signifiers in the two contending discourses. The present research tries to discuss the three centuries of discontinuities and evolutions in Khayyamiyat through tracing the course of the two quatrains “Tarkibe Tabaye and Tarkibe Pialeh” as a metaphorical movement and through a report of the encounter of the four groups of the Shariah- holders and theologians, historians, poets and editors, and anthologists of the quatrains with the two quatrains.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله خیامیتخیامیت,ترکیب طبایع ـ ترکیب پیاله,رتوریک,گسست گفتمانی
نویسندگان مقاله نقی (سینا ) جهاندیده کودهی |
دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه فردوسی مشهد

علیرضا نیکویی |
دانشیار دانشگاه گیلان

نشانی اینترنتی https://lcq.modares.ac.ir/article_18788_7001784cf2ddaf38ddb6e20c6745ef74.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات