این سایت در حال حاضر پشتیبانی نمی شود و امکان دارد داده های نشریات بروز نباشند
پژوهش های علوم و فناوری چوب و جنگل، جلد ۳۲، شماره ۱، صفحات ۱۹-۳۹
عنوان فارسی مکان‌یابی عرصه‌های مستعد توسعه گونه شیشم (Dalbergia sissoo Roxb.) در استان خوزستان با استفاده از روش تحلیل شبکه‌ای (ANP)
چکیده فارسی مقاله سابقه و هدف: با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای منابع چوبی و چالش‌های ناشی از جنگل‌زدایی، شناسایی گونه‌های سازگار با شرایط خشک و نیمه‌خشک مانند شیشم (Dalbergia sissoo Roxb.) و تعیین مناطق مستعد کشت آن، به عنوان راهکاری کلیدی در توسعه پایدار منابع طبیعی مطرح می‌شود. گونه شیشم با مقاومت به خشکی، شوری خاک و کیفیت بالای چوب، گزینه‌ای ایده‌آل برای مناطق خشک و نیمه‌خشک مانند استان خوزستان محسوب می‌شود. این مطالعه با هدف پتانسیل‌سنجی اراضی قابل کشت و زراعت چوب شیشم در استان خوزستان، از تلفیق GIS و ANP بهره برده است تا با درنظرگیری معیارهای اکولوژیک، اقلیمی و دسترسی به منابع، الگویی دقیق برای کاهش وابستگی به واردات چوب، حفظ جنگل‌های طبیعی و تقویت اقتصاد مقاومتی ارائه دهد.

مواد و روش‌ها: داده‌های میدانی شامل موقعیت لکه‌های طبیعی و دست‌کاشت شیشم در مناطق مختلف استان جمع‌آوری شد. معیارهای مؤثر در ارزیابی پتانسیل زراعت شامل اقلیم (با زیرمعیارهای حداکثر، متوسط و حداقل دما، حداکثر، متوسط و حداقل دما درصد رطوبت نسبی، سرعت باد، ساعات تابش و تبخیر و تعرق)، توپوگرافی (با زیرمعیارهای شیب دامنه، جهت جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا)، دسترسی به منابع (شامل زیرمعیارهای فاصله از منابع آب و فاصله از جاده) و مشخصه‌های محیطی (شامل زیرمعیارهای خاکشناسی، کاربری و زمین شناسی) با مشارکت 28 متخصص و از طریق پرسشنامه‌های کارشناسی وزن‌دهی شدند. وزن‌های نهایی معیارها با استفاده از نرم‌افزار Super Decision و روش ANP (با نرخ ناسازگاری کمتر از 1/0) محاسبه گردید. لایه‌های اطلاعاتی مرتبط با هر معیار به فرمت رستر در محیط GIS آماده و با روش همپوشانی فازی ادغام شدند. نقشه نهایی پتانسیل‌سنجی در 5 طبقه (از بسیار مناسب تا بسیار نامناسب) طبقه‌بندی و با داده‌های میدانی و شاخص صحت کلی اعتبارسنجی شد. برای این منظور، موقعیت لکه‌های طبیعی و دست‌کاشت شیشم در استان خوزستان جمع‌آوری شد که شامل شش هکتار از عرصه‌های پراکنده بود و به‌عنوان نمونه‌های واقعی برای مقایسه با نقشه پیش‌بینی‌شده استفاده گردید. نقشه نهایی پتانسیل کشت، با ترکیب لایه‌های وزندار شده در GIS و ANP ، به‌دقت با داده‌های میدانی مقایسه شد.

نتایج و یافته‌ها: تحلیل ANP نشان داد معیارهای دسترسی به منابع (وزن 62/0) و اقلیم (22/0) بیشترین تأثیر را داشتند. همچنین زیرمعیارهای کلیدی شامل فاصله از منابع آبی (23/0)، ارتفاع از سطح دریا (18/0) و نوع خاک (10/0) به عنوان مهمترین عوامل تعیین کننده مناطق مستعد کاشت این گونه شناسایی شدند. نتایج اعمال وزن‌های معیارها و زیرمعیارها برروی لایه های مورد بررسی بر اساس مدل ترکیبی GIS-ANP نیز نشان داد که حدود 8/2832 هکتار از اراضی شمالی و مرکزی خوزستان (شهرستان‌های دزفول و ایذه) با صحت 85٪ به عنوان مناطق بسیار مناسب برای کشت شیشم شناسایی شدند. این مناطق با دارا بودن شرایطی مانند آبراه ها و رودخانه‌های منشعب، شوری خاک پایین، عمق خاک مناسب، محدوده ارتفاع از سطح دریای مناسب برای رشد این گونه و همچنین بارش سالانه بالای 450 میلی‌متر، از پتانسیل اکولوژیک ایده‌آلی برخوردارند. اعتبارسنجی مدل نیز با صحت کلی 82٪ و ضریب کاپا 71/0 نشان داد که نقشه‌های پیش‌بینی شده با پراکنش طبیعی شیشم همخوانی خوبی دارند. همچنین، مناطق دست‌کاشت شهری (مانند اهواز) به دلیل شرایط آبیاری مصنوعی، در طبقه‌بندی مستقل قرار نگرفتند.
نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد که با شناسایی 8/2832 هکتار از اراضی شمالی و مرکزی خوزستان به عنوان مناطق بسیار مناسب کشت شیشم، می‌توان وابستگی به واردات چوب را کاهش داد و فشار بر جنگل‌های طبیعی را کاست. همچنین ترکیب روش‌های GIS و ANP با دقت %85، ابزاری کارآمد برای پهنه‌بندی اراضی مستعد مبتنی بر معیارهای اکولوژیک و دسترسی به منابع است. این الگو قابلیت تعمیم به سایر مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران را دارد و می‌تواند به برنامه‌ریزی کشت صنعتی گونه‌های سازگار با شرایط سخت کمک کند.
کلیدواژه‌های فارسی مقاله پتانسیل سنجی،استان خوزستان،سامانه اطلاعات جغرافیایی،گونه شیشم،فرآیند تحلیل شبکه‌ای،
عنوان انگلیسی Assessment of wood farming potential with the species Shisham (Dalbergia sissoo) in Khuzestan province using GIS and ANP
چکیده انگلیسی مقاله Background and Objective
Given the increasing global demand for wood resources and the challenges arising from deforestation, identifying species that are compatible with dry and semi-dry conditions, such as Shisham (Dalbergia sissoo Roxb.), and determining suitable cultivation areas for it is presented as a key strategy in the sustainable development of natural resources. The Shisham species, with its drought resistance, soil salinity tolerance, and high wood quality, is considered an ideal option for dry and semi-dry regions like Khuzestan province. This study utilizes a combination of GIS and ANP to assess the potential of Shisham wood farming in Khuzestan province, taking into account ecological, climatic, and resource accessibility criteria, and aims to provide an accurate model for reducing dependence on timber imports, preserving natural forests, and strengthening a resilient economy.

Materials and Methods
Field data including the locations of natural and planted Shisham patches in various regions of the province were collected. Effective criteria for assessing cultivation potential included climate (with sub-criteria of maximum, average, and minimum temperature, maximum, average, and minimum relative humidity, wind speed, sunlight hours, and evapotranspiration), topography (with sub-criteria of slope, geographical orientation, and elevation above sea level), soil, resource accessibility (including sub-criteria of distance from water sources and distance from roads), and environmental characteristics (including sub-criteria of soil type, land use, and geology), which were weighted with the participation of 28 experts through questionnaires. The final weights of the criteria were calculated using Super Decision software and the ANP method (with an inconsistency rate of less than 0.1). Raster layers for each criterion were prepared in GIS and integrated using fuzzy overlay. The final potential map was classified into five categories (very suitable to very unsuitable) and validated with field data and accuracy indices. For validation the locations of natural and cultivated Shisham patches in Khuzestan were used as actual samples to compare with the predicted map. The final cultivation potential map derived from the integration of weighted GIS and ANP layers, was meticulously compared with field data.

Results and Findings
The ANP analysis showed that resource accessibility (weight 0.62) and climate (0.22) had the greatest impact. Key sub-criteria identified as the most important determining factors for suitable planting areas included distance from water sources (0.23), elevation above sea level (0.18), and soil type (0.10). The results of applying the weights of the criteria and sub-criteria to the examined layers based on the GIS-ANP combined model also indicated that approximately 2,832.8 hectares of land in northern and central Khuzestan were identified as very suitable for Shisham cultivation with 85% overall accuracy. These areas, with conditions such as tributaries and rivers, low soil salinity, suitable soil depth, appropriate elevation range for the growth of this species, and annual rainfall exceeding 450 mm, possess ideal ecological potential. The model validation also showed an accuracy of 82% and a Kappa coefficient of 0.71, indicating that the predicted maps align well with the natural distribution of Shisham. Additionally, urban planted areas (such as Ahvaz) were not classified independently due to artificial irrigation conditions.

Conclusion
The results of the study revealed that identifying 2,832.8 hectares of land in northern and central Khuzestan as highly suitable areas for Shisham cultivation can reduce dependence on timber imports and alleviate pressure on natural forests. The combination of GIS and ANP methods, with an accuracy of 85%, proved to be an effective tool for zoning suitable lands based on ecological criteria and resource accessibility. This model can be generalized to other arid and semi-arid regions of Iran and can aid in planning the industrial cultivation of species adapted to harsh environmental conditions.
کلیدواژه‌های انگلیسی مقاله پتانسیل سنجی,استان خوزستان,سامانه اطلاعات جغرافیایی,گونه شیشم,فرآیند تحلیل شبکه‌ای
نویسندگان مقاله سجاد عالی محمودی سراب |
استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

محمود نجفی زیلایی |
کارشناس پژوهشی، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج

حسین آرامی |
استادیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، اهواز،

مهری دیناروند |
دانشیار، بخش تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان خوزستان، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی،

امین وثوقیان |
کارشناس جنگل و مرتع، سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، خوزستان، ‌ایران.

نشانی اینترنتی https://jwfst.gau.ac.ir/article_7411_a8610b93e2df005aea3d0d67471bdc59.pdf
فایل مقاله فایلی برای مقاله ذخیره نشده است
کد مقاله (doi)
زبان مقاله منتشر شده fa
موضوعات مقاله منتشر شده
نوع مقاله منتشر شده
برگشت به: صفحه اول پایگاه   |   نسخه مرتبط   |   نشریه مرتبط   |   فهرست نشریات